Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) 11 Mart 2020’de “pandemi” ilan ettiği ve bugüne kadar dünya çapında 7 milyonu aşkın insanın yaşamını yitirdiği Covid-19 salgını, “Uluslararası Halk Sağlığı Acil Durumu” sınıfından 2023’te çıkarılmasına rağmen hastalık nedeniyle can kayıpları devam ediyor.

Covid-19’un ilk vakaları, 2019’un sonunda Çin’in Hubey eyaletinin Vuhan kentinde o günlerde sebebi bilinmeyen gizemli solunum yolu rahatsızlığı şikayetiyle ilk hastaların hastanelere başvurmasıyla görülmeye başlandı. 2020’nin başında ise bu hastalıktan ilk ölüm kayıtlara geçti.

İlk kez Vuhan’da deniz ürünleri gıda pazarını ziyaret eden kişilerde görülen hastalığa, yarasalarda bulunan bir beta koronavirüsün mutasyona uğramış hali olduğu tahmin edilen, daha önce bilinmeyen türdeki bir koronavirüsün sebep olduğu anlaşıldı.

İlk başlarda hızla yayılan Covid-19’a ilişkin yeterli verinin olmaması, zamanla virüsün Çin içinde ve dışında yayılarak tehdit oluşturmasına, devletlerin ve ileri gelen organizasyonların küresel çağrıda bulunmasına yol açtı.

Salgının dünyaya yayılması
Çin dışındaki ilk vaka 13 Ocak 2020’de Tayland’da görülürken, salgın iki gün sonra Japonya’ya, yaklaşık bir hafta sonra ise ABD’ye sıçradı.

Daha sonraki vaka Vuhan’a seyahat eden 3 Fransız vatandaşta görüldü. Hastalığın Avrupa’ya, daha sonra Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE), Mısır’a ve nihayetinde Afrika’nın geneline görülmesiyle Covid-19 dünyada yayıldı.

DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, “SARS-CoV-2” virüsünün yol açtığı Covid-19 vakalarının küresel endişe uyandırmasının ardından 30 Ocak 2020’de “Uluslararası Halk Sağlığı Acil Durumu” ilan ettiğini duyurdu.

DSÖ, 11 Şubat 2020’de yaptığı açıklamada, salgının adının “COVID-19” (Coronavirus Disease 2019) olarak değiştirildiğini açıkladı.

11 Mart 2020’de “pandemi” ilan edildi
Vaka ve ölen sayılarındaki artışın kritik düzeye ulaşması üzerine DSÖ, 11 Mart 2020’de Covid-19 salgınını “küresel pandemi” ilan ettiğini bildirirken, bugün aynı zamanda Türkiye’de ilk vaka tespit edildi.

Tarihler 4 Mart 2020’yi gösterdiğinde Covid-19 vaka sayısı 1 milyonu aştı.

Covid-19’un yayılmasını önlemeye yönelik alınan tedbirler
Sebebi anlaşılamayan “solunum rahatsızlığı” şikayetiyle ilk hastanın 17 Kasım 2019’da hastaneye başvurmasının üstünden 100 gün geçmesinin ardından DSÖ, insanlara “evde kalın” çağrısında bulundu.

Bu süre zarfında salgının yayılmasını engellemeye yönelik uygulanan tedbirler kapsamında birçok ülkede, kamuya açık alanlarda maske kullanımı zorunlu hale getirildi. İş yerleri ve okullarda “yüz yüze” faaliyetler askıya alınarak “çevrim içi” yöntemlere başvuruldu.

DSÖ, 5 Haziran 2020’de maske kullanımına ilişkin yayımladığı raporda, hükümetlerin halka açık alanlarda cerrahi maske kullanımını teşvik etmesi yönünde çağrıda bulundu.

Tedbirler kapsamındaki “kapanmalar”, ekonomik, sosyal, siyasi ve psikolojik boyutlarda toplumları ve insan ilişkilerini olumsuz etkiledi.

Kişilerin Covid-19 taşıyıcısı olup olmadığının belirlenmesinde yol gösteren PCR testi uygulaması hayata geçirildi.

Başta DSÖ olmak üzere çoğu hükümet, vatandaşlarını “hijyen, sosyal mesafe, maske ve karantina” gibi önemlerin alınması gerektiği yönünde teşvik etti. Hastalığın görüldüğü kişilerle temas edenlere, evlerinde en az 14 ile 21 gün kalmalarını gerektirecek karantina uygulaması benimsendi.

Mutasyon sonucu oluşan varyantlar
Öte yandan, 2020’nin sonunda Covid-19’un dünyaya yayılması sonucu geçirdiği mutasyonlar yeni varyantların ortaya çıkmasına yol açtı.

DSÖ, oluşan varyantları, virüsün bulaşıcılığını, yayılma riskini, öldürücülüğünü, hastalık belirtilerinin değişip değişmediğini ölçmek için “Endişe Verici Varyant” (VOC) ve “İzlenmesi Gereken Varyant” (VOI) olarak iki sınıfta inceledi.

“Alfa” ismi verilen, İngiltere’de Eylül 2020’de tespit edilen varyantın yanı sıra Güney Afrika’da Beta, Brezilya’da Gama ve Hindistan’da Delta, yine Güney Afrika’da görülen Omicron varyantları, DSÖ’nün “Endişe Verici Varyant” (VOC) listesinde yer aldı.

Aşı çalışmaları
Covid-19’a karşı bağışıklık geliştirmek amacıyla yürütülen aşı çalışmaları hız kesmeden ilk sonuçlarını vermeye başladı.

İngiltere İlaç ve Sağlık Ürünleri Düzenleme Kurumunun (MHRA), 2 Aralık 2020’de ABD’li ilaç şirketi Pfizer ile Türk bilim insanı Prof. Dr. Uğur Şahin’in kurucu ortağı olduğu Alman biyoteknoloji firması BioNTech’in geliştirdiği potansiyel Covid-19 aşısının yaygın kullanımına onay vermesiyle BioNTech/Pfizer aşısı, “dünyada tescillenen ilk Covid-19 aşısı” oldu.

Diğer aşı çalışmalarının da 2021 yılında olumlu sonuçlanmasıyla salgınla mücadelede aşılar devreye girdi. Bu süreçte kademeli olarak “normal hayata” dönüş başladı.

Avrupa Birliğinin (AB) ilaç düzenleyicisi Avrupa İlaç Ajansı (EMA), Pfizer’in Kasım 2021’de geliştirdiği “Paxlovid” adlı antiviral ilacın koşullu pazar onayı başvurusunun kabul gördüğünü belirtti. Böylece Paxlovid, AB’de Covid-19 tedavisinde ağızdan alınarak kullanılan ilk onaylanmış ilaç oldu.

Kişinin virüsü taşımadığının göstergesi olan “negatif PCR testinin”, seyahat ederken ya da sosyal etkinliklere katılırken gösterilmesi birçok ülkede zorunlu hale geldi.

Öte yandan, 2022’nin ortalarına doğru salgına ilişkin önemlerin gevşetilmesi kapsamında maske ve PCR testi zorunluluğu kaldırılmaya başlandı. Ölüm ve vaka sayılarında düşüş görüldü.

DSÖ, 5 Mayıs 2023’te Covid-19 salgınını “Uluslararası Halk Sağlığı Acil Durumu” sınıfından çıkardı.

Güncel vaka ve ölüm sayıları
DSÖ verilerine göre, dünya genelinde Covid-19 kaynaklı ölümlerin sayısı 7 milyonu geçti, bu ölümlerin yaklaşık 3 milyonu Amerika kıtası, 2 milyondan fazlası Avrupa genelinde tespit edildi.

Salgın kaynaklı ölümlerin en çok görüldüğü ülkeler arasında ABD ilk sırada yer alırken, onu sırasıyla Brezilya, Hindistan ve Rusya takip etti.

Bu yıl bile etkisini göstermeye devam eden salgın nedeniyle geçen hafta 517 kişi, şubat ayında ise 3 bin 73 kişi hayatını kaybetti.

Dünya genelinde 13 milyarı aşkın doz aşının yapıldığı kayıtlara geçti.

Şu an dünyada 94 bini aşkın kişi Covid-19’la mücadele ederken, hastalığın görüldüğü ilk tarihten itibaren kayıtlara geçen toplam vaka sayısı 777 milyonu aştı.